Bưởi diễn là một loại cây ăn quả có múi khó tính. Thời kỳ bưởi diễn ra hoa đậu quả thường gặp điều kiện thời tiết bất lợi (mưa phùn ẩm kéo dài, thời tiết âm u, thiếu ánh sáng, nấm khuẩn phát triển mạnh). Các điều kiện thời tiết bất lợi làm giảm tỷ lệ đậu quả, gây thối hoa và rụng quả non. Hơn nữa chất lượng quả bưởi diễn sau thu hoạch thường không đồng đều, một số xảy ra hiện tượng quả to, vỏ dày, quả khô, mã xấu. Thông thường trên cây nếu quá sai quả (vượt quá sức chịu đựng của cây) thì năm sau cây yếu, khó giữ quả, thậm chí chết cây. Ngược lại nếu cây khỏe, mà quả lại ít, quả thưa thì chất lượng quả không cao, quả vỏ dày, khô múi. Do đó trong quá trình chăm sóc bưởi diễn nhà vườn cần điều tiết lượng quả cân đối, không nên để quá sai, đồng thời vào đầu vụ cố gắng áp dụng các biện pháp kỹ thuật chống rụng quả. Thực tế cho thấy những năm thời tiết bất lợi, quả non rụng nhiều, phần lớn cây thưa quả do không giữ được quả non ở đầu vụ do đó ngay sau khi thu hoạch nhà vườn cần triển khai các kỹ thuật chăm sóc đồng thời sau đây:

+ Cắt tỉa loại bỏ cành sâu bệnh, cành vô hiệu, tạo cho tán thông thoáng (tán mở, tăng diện tích tiếp xúc ánh sáng vào trong tán).

+ Xiết nước, xử lý bộ rễ, cải tạo trẻ hóa bộ rễ mục đích là để hãm lộc đông, đưa cây vào trạng thái ngủ nghỉ tích lũy dinh dưỡng chuẩn bị cho giai đoạn phân hóa mầm hoa, giúp hoa to khỏe, đồng đều.

+ Phun rửa vườn các loại thuốc trừ sâu bệnh đặc hiệu: Tiêu diệt nhện đỏ, sâu vẽ bùa, rệp sáp, rệp muội và nấm khuẩn gây bệnh. Nhà vườn nên phun 2 lần liên tiếp, mỗi lần cách nhau 7 ngày (cần đảm bảo sạch sâu bệnh trước khi cây bước vào giai đoạn phân hóa mầm hoa, ra hoa đậu quả non).

Để hoa to khỏe, nâng cao tỷ lệ đậu quả và giữ quả ngay sau khi thu hoạch nhà vườn cần “ép” cây vào trạng thái ngủ nghỉ đông, hãm lộc đông, tạo điều kiện thuận lợi cho cây tích lũy dinh dưỡng chuẩn bị cho giai đoạn phân hóa mầm hoa. Qua nhiều năm theo dõi, nghiên cứu chúng tôi thấy rằng những năm rét muộn, mưa kéo dài, thường tiềm ẩn nguy cơ bật lộc đông do đó sau thu hoạch hoặc trước thu hoạch 10-15 ngày nhà vườn cần nhanh chóng thực hiện các biện pháp hãm lộc đông, đưa cây vào trạng thái ngủ nghỉ tích lũy dinh dưỡng để chuẩn bị cho thời kỳ phân hóa mầm hoa.

Để đảm bảo thời gian ngủ nghỉ cho cây nhà vườn nên chủ động thu hoạch sớm (cố gắng thu hoạch trước 10-15/11 âm lịch, muộn nhất 20-25/11 âm lịch). Việc xác định thời điểm thu hoạch còn phụ thuộc vào kỹ thuật chăm sóc từ đầu vụ. Nếu cây bị bệnh, bón phân không cân đối, bón phân gốc kết thúc muộn thường dẫn đến thu hoạch muộn. Thời gian ngủ nghỉ tối thích của bưởi diễn kéo dài 25-40 ngày (tùy sức cây và điều kiện thời tiết). Trường hợp thu hoạch quá muộn, cây không đủ thời gian ngủ nghỉ, hoa thường nhỏ, yếu, hoa ra muộn, tỷ lệ đậu quả giảm, ảnh hưởng đến chất lượng quả vụ sau.

Các điều kiện thúc đẩy lộc đông phát triển mạnh:

+ Những năm rét muộn, mưa kéo dài là điều kiện thuận lợi để lộc đông phát triển dẫn đến quá trình phân hóa hoa không đều, hoa kéo dài, hoa muộn.

+ Chăm sóc dinh dưỡng không phù hợp vơi nhu cầu dinh dưỡng của cây, cây mất cân đối dinh dưỡng (thừa đạm, thiếu dinh dưỡng vi lượng..). Ngoài ra lượng quả trên cây có vai trò quan trọng trong việc điều tiết lộc đông.

Như vậy trong một năm (1 vụ) xét về sinh trưởng lộc, bà con nên điều tiết các đợt lộc sao cho phù hợp với sức sinh trưởng của cây. Với bưởi Diễn cần thúc lộc hè, lộc thu và nuôi chúng phát triển thành cành mẹ cho năm sau, tuy nhiên đến giai đoạn cuối thu, đầu đông chúng ta cần tác động các biện pháp kỹ thuật để hạn chế lộc đông phát sinh, phát triển.

Các tác hại của lộc đông:

+ Hoa phân hóa muộn, cấu trúc hoa nhỏ, chùm dày, không đúng thời điểm, do đó thời điểm nở rộ thường gặp điều kiện thời tiết không thuận lợi.

+ Thời kỳ ra hoa đậu quả không tập trung và bị kéo quá dài, tỷ lệ đậu thấp, ảnh hưởng đến năng suất chất lượng quả vụ sau.

+ Đối với bưởi diễn quả trên cây quá ít không phù hợp với sức sinh trưởng của cây sẽ kéo theo chất lượng quả kém (quả to, vỏ dày, tép thường bị khô, ít nước, mã quả xấu).

Các biện pháp kỹ thuật hãm lộc đông: Kết hợp 2 biện pháp cơ bản sau

Biện pháp 1: Biện pháp chăm sóc và điều tiết dinh dưỡng

 Sử dụng phân bón hữu cơ hoai mục ủ nấm đối kháng kết hợp lân đơn bón lót vào thời điểm cuối vụ hàng năm (xem hướng dẫn phần sau). Không lạm dụng phân bón hóa học, hạn chế bón muộn, bón rải rác kéo dài. Bón phân cho cây cần dựa vào nhu cầu dinh dưỡng của từng cây, sản lượng quả/cây, thời tiết khí hậu từng năm để có phương pháp bón, định lượng bón cho mỗi cây sao cho phù hợp, cân đối (bón thừa đạm làm cho cây mất cân đối dinh dưỡng bộ lá phát triển mạnh, đạm tồn dư trong đất là nguy cơ tiềm ẩn phát triển lộc đông cuối vụ).

Ngoài ra nhà vườn có thể sử dụng chế phẩm Shellac suger phun qua lá, điều tiết cân bằng tỷ lệ C/N qua đó hạn chế phát triển lộc đông (dùng 40ml Shellac suger pha 20 lít phun đều tán lá, phun 2 lần, cách nhau 7 ngày/lần).

Biện pháp 2: Biện pháp tác động cơ giới bộ rễ (quan trọng)

Là biện pháp cuốc xới đất xung quanh vùng tán nhằm mục đích chặt rễ, xử lý bộ rễ, trẻ hóa bộ rễ, cải tạo đất vùng rễ, loại bỏ một phần rễ non của cây, ngăn chặn từ xa quá trình hút nước và dinh dưỡng khoáng của bộ rễ.

Xử lý bộ rễ sau thu hoạch (cuốc xới xung quanh tán cây, làm đứt rễ)

Mục đích và cơ sở khoa học của biện pháp chặt rễ, xử lý rễ, giảm số lượng rễ tơ: Theo các nghiên cứu về sinh lý thực vật các nhà khoa học thấy rằng đa phần Xytokinin được hình thành và tổng hợp chủ yếu trong hệ thống bộ rễ (đặc biệt là phần rễ non, rễ tơ nằm phía ngoài cùng). Xytokinin là nhóm phytohormon nội sinh có vai trò hoạt hóa mạnh mẽ sự tổng hợp axit nuleic và protein. Do đó xytokinin có xu hướng kích thích quá trình phân chia tế bào qua đó chúng có tác dụng kích thích sự phân hóa mầm chồi, thúc đẩy quá trình phát triển lộc đông. Điều này giải thích tại sao khi nhiệt độ tăng (rét muộn), độ ẩm đất cao, các chất dinh dưỡng dư thừa trong đất bị khoáng hóa mạnh tạo thuận lợi cho bộ rễ (rễ tơ, rễ hút) sinh trưởng, phát triển mạnh. Khi bộ rễ hoạt động mạnh thì ngay lập tức hormon xytokinin được tổng hợp nhiều hơn qua đó kích thích quá trình phân chia tế bào, thúc đẩy mầm chồi dinh dưỡng phát triển thành lộc đông.

Cũng vì các lý do trên mà Xytokinin còn được xem là một loại hormon trẻ hóa cây, tức là chúng luôn có xu hướng phát triển mầm chồi dinh dưỡng. Do đó biện pháp tác động cơ giới bộ rễ nhằm loại bỏ hoặc giảm một phần Hormon xytokinin có trong phần rễ non của cây qua đó ức chế quá trình phát sinh lộc đông, tạo điều kiện ngủ nghỉ (ủ mầm hoa) cho cây.

Khi xử lý bộ rễ, cần đảm bảo bộ rễ bị đứt theo hình chiếu của tán

Qua theo dõi, nghiên cứu nhiều năm trên các vùng trồng bưởi diễn và một số nhóm cây ăn quả nói chung. Chúng tôi thấy rằng vào thời điểm cuối vụ, trước hoặc sau thu hoạch khoảng 10-15 ngày nếu gặp điều kiện nhiệt độ xuống thấp dưới 10-14^oC (kéo dài từ 5-7 ngày) bộ rễ sẽ tạm ngừng sinh trưởng hoặc chức năng sinh lý của bộ rễ giảm chính vì vậy mà hormon xytokinin được kiểm soát ở mức hạn chế vì vậy hiện tượng lộc đông phát sinh cũng ít hơn. Như vậy có thể nói khi nhiệt độ thấp, đất khô hạn vào thời điểm cuối vụ trước hoặc sau thu hoạch 10-15 ngày sẽ giúp cây vào trạng thái ngủ nghỉ tự nhiên, lộc đông ít phát sinh, quả cũng ngọt hơn.

Chính vì vậy cơ sở khoa học của biện pháp tác động cơ giới bộ rễ chính là loại bỏ hoặc giảm nồng độ hormon hóa trẻ Xytokinin tại bộ rễ bằng cách chặt rễ và loại bỏ chúng(cuốc xới đất xung quanh vùng hình chiếu tán). Ngoài ra khi sử dụng cuốc/cào đất xung quanh gốc có tác dụng trẻ hóa bộ rễ, thay thế một phần bộ rễ tơ cho vụ sau (rễ hút làm nhiệm vụ nuôi cây), giảm nấm khuẩn gây bệnh, tăng cường khả năng trao đổi khí, giúp đất tới xốp, hạn chế nghẹt rễ qua đó tăng cường hiệu suất hấp thu dinh dưỡng cho bộ rễ, tăng năng suất và chất lượng quả.

Thời điểm tác động cơ giới bộ rễ: Việc chọn thời điểm xử lý bộ rễ, cuốc xới xung quanh gốc rất quan trọng. Nếu làm quá sớm sẽ ảnh hưởng đến chất lượng quả, làm quá muộn sẽ không đạt hiệu quả tối ưu. Thời điểm xử lý bộ rễ phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, sản lượng quả trên cây và sức sinh trưởng của từng cây. Trường hợp cây không sai quả, thời tiết rét muộn(nhiệt độ cao), mưa kéo dài, độ ẩm đất cao, bộ lá xanh dày có biểu hiện thừa dinh dưỡng bà con nên xử lý bộ rễ sớm. Xử lý cuốc xới nhẹ xung quanh gốc theo hình chiếu tán, có thể xử lý trước thu hoach 10-15 ngày. Sau thu hoạch nên tiến hành cuốc xới sâu rộng hơn (xử lý lần 2). Tuy nhiên trường hợp cây sinh trưởng bình thường, bộ lá phát triển cân đối, cây sai quả, không có dấu hiệu thừa dinh dưỡng, các điều kiện thời tiết bình thường (nhiệt độ không quá cao, đất không quá ẩm) thì bà con đợi thu hoạch xong, cắt tỉa tạo tán thông thoáng, sau đó tiến hành cuốc xới, xử lý bộ rễ luôn(xử lý một lần). Lưu ý cần làm sạch cỏ dại xung quanh gốc cây, vùng bộ rễ sinh trưởng trước khi tiến hành xử lý đất. Trong quá trình cuốc xới nếu thấy phát hiện nấm gây bệnh thối rễ, tuyến trùng cần tiến hành phun/tưới trị bệnh ngay, tránh ảnh hưởng vụ sau.

Ngoài 2 biện pháp hãm lộc đông như trên, một số vườn còn áp dụng biện pháp tạo Stress cây bằng cách khoanh vỏ cây. Thực chất biện pháp này là làm đứt mạch vận chuyển dinh dưỡng libe của cây qua đó hạn chế dinh dưỡng cung cấp lên trên, qua đó giảm hiện tượng phát triển lộc đông. Tuy nhiên nên cẩn trọng với biện pháp này, không nên lạm dụng. Bởi biện pháp khoanh vỏ thường bị động ở giai đoạn sau, vết khoanh nếu không liền kịp sẽ ảnh hưởng đến tỷ lệ đậu quả và nuôi quả non sau này. Hơn nữa biện pháp khoanh vỏ làm tổn thương mạch dẫn của cây, cây kém bền và thường bị nhiễm nấm gây bệnh xì gôm chảy mủ thân gốc (khoanh vỏ, tiện vỏ cây chỉ áp dụng trên cam canh).

Nên hạn chế biện pháp khoanh vỏ cây trừ trường hợp bất khả kháng (nếu thấy cần thiết)

Kỹ thuật bón phân cho bưởi diễn sau thu hoạch:

Sau khi làm sạch cỏ dại, xử lý đất, cuốc xới theo hình chiếu tán của cây bà con nên bón vôi bột nếu đất chua (tùy chất đất, tuổi cây bón từ 1,5-4kg/gốc). Lưu ý không nên bón lân và vôi cùng lúc vì chúng bị kết tủa dạng muối canxi phốt phát khó tan làm chai đất. Sau khi cuốc xới xung quanh gốc không bón phân và lấp đất ngay mà nên phơi khô, xiết nước từ 10-20 ngày (tùy điều kiện thời tiết và sức sinh trưởng của cây).

Để cây bưởi diễn phân hóa mầm hoa đồng đều, đúng thời điểm bà con cần chủ động thu hoạch từ đầu tháng 11 và kết thúc trước 15-20/11 âm lịch. Bưởi diễn cần ít nhất 20-30 ngày ngủ nghỉ trước khi bước vào phân hóa mầm hoa(lâu hơn càng tốt). Sau 2-3 tuần xử lý rễ và phơi khô đất bà con tiến hành bón phân lót như sau (tính trên mỗi gốc cây):

+ Phân chuồng hữu cơ hoai mục ủ nấm đối kháng: 30-60kg/gốc (tùy tuổi cây, đường kính tán, sản lượng quả vụ trước).

+ Lân đơn P₂O₅: 1-3,5kg/gốc (tùy tuổi cây, đường kính tán, sản lượng quả).

+ Đậu tương nghiền nhỏ (thời điểm này không cần bón đậu tương ngâm): 1-3kg/gốc (tùy tuổi cây, đường kính tán, sản lượng quả).

+ Tro bếp (nếu có): Mỗi gốc ít nhất nửa bao

Hỗn hợp phân bón lót trên cần được trộn đều với đất trước khi lấp rãnh đã cuốc xới trước đó. Sau khi bón và lấp đất nếu thấy bộ lá hơi héo và mo lại, mỏng lá có thể tưới nhẹ duy trì ẩm độ vừa phải từ 60-75%. Sau thời gian ngủ nghỉ, cây đủ thời gian tích lũy về “chất” chúng sẽ phân hóa mầm hoa (thông thường quá trình phân hóa mầm hoa của bưởi diễn rơi vào từ cuối tháng 12 – 1 âm lịch hàng năm). Khi cây bắt đầu nhú mầm hoa cần đảm bảo rằng trước đó đó đã phun thuốc trừ sâu bệnh (trị nấm khuẩn gây bệnh, nhện và một số côn trùng chích hút khác).

Thời điểm cây bắt đầu nhú mầm hoa bà con nên tưới nước tăng dần, nâng cao độ ẩm đất (duy trì độ ẩm đất liên tục), định kỳ 1-3 ngày tưới một lần (tùy điều kiện thời tiết). Để thúc mầm hoa phát triển đồng đều bà con có thể bón thêm lân P₂O₅, bón vãi, mỗi gốc 100-300g kết hợp tưới nước giữ ẩm.

Phun qua lá các chế phẩm chuyên dùng cho thời kỳ phân hóa mầm hoa, thúc hoa phát triển to khỏe, đồng đều, hạn chế hoa dị hình, tiêu diệt nấm khuẩn gây hại hoa: Dùng 30-35ml chế phẩm Nano Canxi Super kết hợp 50ml chế phẩm Nano Bạc Đồng plus và 20-30ml Shellac suger pha với bình 15-20 lít nước phun đều tán lá. Phun 2 lần liên tiếp, mỗi lần cách nhau 7 ngày.

TRUNGTÂM PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP CÔNG NGHỆ CAO NANOTECH

Tư vấn kỹ thuật, ứng dụng công nghệ nano trong nông nghiệp:

ThS Phạm Công Khải - Hotline: 0976 804 678 * 0835 99 85 99

Email: nanobacsuper@gmail.com